Rubaya community gene banki

Kubijyanye na Wikipedia
Aho batunganyiriza imbuto zo guhinga

Rubaya community gene Bank iherereye mu murenge wa Rubaya[1] mu karere ka Gicumbi gaherereye mu majyaruguru yu Rwanda, iyobowe na koperative Kundisuka. Yatangiye igihe umuhinzi witwa Mpoberabanzi Silas na agronome ukorera mu murenge wa Rubaya bari bamaze kumenya ko bikenewe kubika neza imbuto zabimwe mubihingwa kuko hari bimwe bigenda bibura mu akarere (urugero: ubwoko bwinshi bwibishyimbo, amashaza, ibigori, ingano n'amasaka). Ishyirwa mu bikorwa ry'umushinga ryatewe inkunga n'abakozi b'ikigo k'igihugu gishinzwe ubuhinzi (RAB) ku bufatanye na Bioversity International (Plate 18). Komite icunga ndetse ikanareberera umutungo w'ishyirahamwe yashinzwe muri Nzeri 2012 kandi igizwe n' abanyamuryango bagera ku icumi hamwe na Mpoberabanzi Silas nka perezida. Ububiko bwa Rubaya community gene banki bwubatswe n'abanyamuryango ku inkunga ya Vision 2020 umurenge program na Minisiteri yubutegetsi bw'igihugu[2].[3]

Rubaya agricultural

Intego nyamukuru[hindura | hindura inkomoko]

Intego yabo nyamukuru nukubika ibihingwa byibanze mukarere (ibigori, ingano, ibishyimbo n'ibirayi), ariko abahinzi bafite uburenganzira bwo gukoresha ibikoresho n'imbuto zibitse muri sitoke no kubungabunga izindi mbuto n'ibikoresho byifashishwa byifashishwa mu gutera. The community gene banki ntiragira uruhare rugaragara mubaturage, urugero, mugutanga imbuto cyangwa kuzamura umusaruro, kuko ikiri mucyiciro cyayo cyambere[2]. Ariko, icyerekezo cyabanyamuryango ni ugushora imari mu kugwiza imbuto, gukora imbuto nziza zizajya zihabwa abaturage bo mukarere,n'amabanki. Ibi bizafasha guhindura uruganda rw'ubuhinzi gushingira kubucuruzi mu ma koperative nkuko byemejwe na RAB.

Imikorere n'ibikorwa[hindura | hindura inkomoko]

The community gene bank ifite inshingano eshatu: kubungabunga imbuto z'ibihingwa byayo; gutanga amahugurwa y'ubuhanga mu buhinzi; no gukwirakwiza ubwoko bw'imbuto z'ibihingwa biri hafi kuzimangana cyangwa bigenda biba bikeya kuko abahinzi bahindukirira ubwoko bw'ibihingwa bwiza. Banki yabaturage ya gene yatangiye gukusanya imbuto

kuvomerera

ihereye kubahinzi mumidugudu ibegereye no kuvugurura ibikoresho by'ibimera ishobora kubikwa mu kigega cyayo. Mu ntangiriro, yakoreraga mu ibibanza bitatu bito byose hamwe bingana na 0,30ha, ariko ubu byaragutse kugeza kubibanza 15 (0.85ha) byatewemo ubwoko bw'imbuto zitandukanye zirimo iz'ibishyimbo, ibigori, amashaza, amashaza yinka, ibirayi, ibijumba n'amasaka[4][5]

Ibibazo bya tekiniki no guhuza imiyoboro[hindura | hindura inkomoko]

Imbuto zujuje ubuziranenge zatoranijwe mu murima ukoresheje lente zifatanije n’ibiti bizima, uburyo bwa gakondo bwo guhitamo imbuto. Iyo bimaze gusarurwa, abakozi ba koperative bandika imbuto zatoranijwe z'ibihingwa bitandukanye kandi bakabibika muburyo butandukanye hakurikijwe ubwoko bw'imbuto. Kugeza ubu, nta sisitemu yemewe yo kwandika ubumenyi gakondo hamwe namakuru ajyanye nubwoko bwibanze bwabitswe muri Community gene bank. Amakuru ajyanye nubwoko, ubufindo, amatariki yo gutera, Amatariki yo guca nyakatsi, gufumbira n'imvaruganda n'amatariki yo gusarura kubwoko bwose bibitswe mu ikaye, bitandukanijwe neza nibikorwa n'ibihe. Aya makaye abikwa n'umunyamabanga wa koperative. Abagize komite bagirana inama buri kwezi yo kuganira kubibazo, ariko intebe ishobora guhamagaza inama ibidasobanutse mugihe byihutirwa. Inyandikomvugo ibikwa n'umunyamabanga.

The community gene banki uhabwa inkunga ya tekiniki muri RAB na agronome w'umurenge. Vuba aha, yahawe inkunga nto ya na Bioversity International yo kugura amasahani, ibikoresho bya pulasitiki, amacupa n'umuti wica udukoko. Umuganda gene banki ikorana nurubyiruko rwa Isonga Mw'Isango koperative kandi yahujwe n'abandi bahinzi n'imiryango ya leta kuri urwego rwigihugu, nka Caritas Rwanda, umuryango utegamiye kuri leta (ONG) ukora mu buhinzi, na RAB. Vuba aha, abanyamuryango ba koperative ya rubaya basuye koperative ya community gene banki muri Uganda kugirango basangire uburambe no kuganira kubibazo bya gene banki, harimo inzira yo kwagura amasoko y'umusaruro, kubungabunga ibyagezweho no kubika imbuto z'ibishyimbo neza. Mu ruzinduko, abahinzi baturutse mu bihugu byombi bifatanije n’aborozi n’abandi bahanga mu gusuzuma uruhare rw’imihindagurikire y’ikirere ndetse n’ingamba zo guhangana nazo, no kugena imico yifuza guhuza n'imihindagurikire y'ikirere impinduka. Bakoze kandi isuzuma ry'itabira ryimbuto zabo kugirango babone izifite iyo mico yajya ihangana n'ihindagurika ry'ikirere. Icya nyuma, ariko ntarengwa, bashishoje k'uburyo abahinzi bashobora guhanahana ubwoko bw' imbuto.

Politiki y'ibidukikije[hindura | hindura inkomoko]

Politiki y'u Rwanda yo guhuza ubutaka no kwibanda ku gihingwa kimwe cy'ibanze yagize ingaruka mbi ku bikorwa bya koperative ya gene banki kuko ubwoko bwayo bw'ibihingwa ntibishobora guhingwa mu bwisanzure n'abahinzi. Guverinoma ikwirakwiza imbuto (ubwoko bunoze) hamwe nifumbire mvaruganda murwego rwo kongera umusaruro. Icyakora, Ubuyobozi bw'ikigo gishinzwe gukurikirana inyungu n'imikorere y'amakoperative mu Rwanda (Rwanda Cooperative Association RCA) bwatanze inama kubagize komite ya koperative uburyo bwo kuringaniza ubwoko bw'imbuto buteganijwe n'ubwoko bwabo bwo guhitamo.

Rubaya coomunity gene banki yashoye RWF 889.000 (hafi US $ 1.306) yo gushiraho no kubungabunga yimbuto zayo. Aya mafaranga yafashije kwishyura ikiguzi cyo gukodesha ubutaka, kugura imbuto n'ifumbire no guhemba umukozi. Rubaya community gene banki ntishobora gukora idafite inkunga yo hanze kuko ubukode bwubutaka nigiciro cyubuhinzi

inyongeramusaruro ni ndende. Kugira ngo banki ya gene yigenge mubukungu kandi irambye, abahinzi bakeneye ubufasha bwamafaranga nubuhanga kugirango bashobore kwagura ibikorwa byabo no kongera umusaruro ninyungu.

Ahazaza[hindura | hindura inkomoko]

Urebye ahazaza, The community gene bank yashizeho imiyoboro hamwe na RAB kurwego rwigihugu hamwe nubushakashatsi bwubuhinzi bwigihugu cya Uganda Ishirahamwe kurwego rwakarere kugirango ibone inkunga ya tekiniki. Koperative nayo ikeneye gushimangirwa mubijyanye nubuyobozi.

Indanganturo[hindura | hindura inkomoko]

  1. https://www.citypopulation.de/en/rwanda/sector/admin/gicumbi/4515__rubaya/
  2. 2.0 2.1 https://www.fao.org/plant-treaty/tools/toolbox-for-sustainable-use/details/en/c/1274326/
  3. https://glistest.planttreaty.org/glis/csures/list?page=17&theme=thre&per-page=5
  4. https://cgspace.cgiar.org/handle/10568/107857
  5. https://www.worldcat.org/title/community-seed-banks-origins-evolution-and-prospects/oclc/896954096