Ikiyaga cya Baringo

Kubijyanye na Wikipedia

Ikiyaga cya Baringo,ni, nyuma yikiyaga cya Turkana, mumajyaruguru cyane yibiyaga bya Rift Valley ya Kenya, hamwe nubuso bwa kilometero kare 130 (50 sq mi) nuburebure bwa metero 970 (ft 3,180). Ikiyaga kigaburirwa ninzuzi nyinshi: Molo, Perkerra na Ol Arabel. Ntabwo ifite aho igarukira; amazi afatwa nk'ayacengeye mu bishanga by'ikiyaga mu gitanda cy’ibirunga gifite amakosa. Ni kimwe mu biyaga bibiri by’amazi meza mu kibaya cya Rift muri Kenya, ikindi ni ikiyaga cya Naivasha [1]

Ikiyaga kiri ahantu hashyushye kandi huzuye ivumbi rifite amoko arenga 470 yinyoni, rimwe na rimwe harimo na flamingos yimuka. Heroni ya Goliath iherereye ku kirwa kibuye mu kiyaga kizwi nka Gibraltar.

Ibisobanuro[hindura | hindura inkomoko]

Ikiyaga kiri muri sisitemu yo muri Afrika yuburasirazuba. Umusozi wa Tugen, umusozi uzamuye amabuye y'ibirunga na metamorphic, uri mu burengerazuba bw'ikiyaga. Laikipia Escarpment iri muburasirazuba.

Amazi atemba mu kiyaga avuye ku misozi ya Mau na Tugen. Ni ahantu h'ubuhungiro n’ubuhungiro bw’amoko arenga 500 y’inyoni n’ibinyabuzima, amwe mu moko y’inyoni yimuka yimuka afite akamaro kanini mukarere ndetse no kwisi yose. Ikiyaga gitanga kandi amoko arindwi y’amafi meza. Imwe, Oreochromis niloticus baringoensis (ubwoko bwa Nila tilapia subpecies), yanduye ikiyaga. Uburobyi bw'ikiyaga ni ingenzi mu iterambere ry’imibereho n’ubukungu. Byongeye kandi, ako gace gatuwe n’amoko menshi y’inyamaswa zirimo imvubu (Hippopotamus amphibius), ingona ya Nili (Crocodylus niloticus) hamwe n’inyamabere nyinshi z’inyamabere, amphibian, ibikururuka hamwe n’imiryango idafite ubuzima.. [1] [2]

Mu gihe ububiko bwa Nili tilapiya mu kiyaga ubu ari buke, igabanuka ry’ubu bwoko ryagaragajwe n’itsinzi ry’undi, ibihaha bya marble (Protopterus aethiopicus) byinjijwe mu kiyaga mu 1974, ubu bikaba bitanga amafi menshi aturuka ikiyaga. Amazi yagabanutse kubera amapfa no kuhira cyane. Ikiyaga gikunze kuba cyuzuyemo imyanda, igice kikaba giterwa n’isuri ikabije mu gace kafashwe, cyane cyane mu kibaya cya Loboi mu majyepfo y’ikiyaga.

Ubushakashatsi buherutse gukorwa bwerekanye ko hari umubano mwiza kandi mubi hagati yubuziranenge bwamazi nubwinshi bwa parasite yagaruwe. O. niloticus baringoensis yo mu kiyaga cya Baringo nayo yanditseho ubwinshi bwa parasite kandi ibi birasaba gukangurira abaturage ingaruka zishobora guturuka ku kurya amafi yanduye adatetse. [3]

Ikiyaga gifite ibirwa bito byinshi, kinini kikaba ikirwa cya Ol Kokwe. Ol Kokwe, ikigo cy’ibirunga cyazimye gifitanye isano n’ikirunga cya Korosi giherereye mu majyaruguru yikiyaga, gifite amasoko menshi ashyushye hamwe na fumarole, amwe muri yo akaba yarahanuye imyanda ya sulfuru. Itsinda ry'amasoko ashyushye asohoka ku nkombe ya Soro hafi y'amajyaruguru y'uburasirazuba bw'ikirwa.

Ahantu henshi h’ubucukumbuzi bwa paleeontologiya, amwe muri yo akaba yaratanze ibisigazwa by’ibinyabuzima hamwe na hominine, biboneka muri Miocene kugeza kuri Pleistocene y’imisozi ikurikirana y’imisozi ya Tugen.

Umujyi munini hafi yikiyaga ni Marigat, mugihe uturere duto turimo Kampi ya Samaki na Loruk. Aka gace karusurwa cyane na ba mukerarugendo kandi gaherereye mu majyepfo y’akarere ka Kenya gatuwe ahanini n’amoko y’abashumba barimo Il Chamus, Rendille, Turkana na Kalenjin. Amacumbi, (amahoteri, akazu ko kwigaburira hamwe n’ahantu hakambika) kimwe na serivisi zubwato ziraboneka kuri Kampi-Ya-Samaki no hafi yacyo ku nkombe y’iburengerazuba, ndetse no ku birwa byinshi byo mu kiyaga [4]

Raporo ya guverinoma ya Kenya mu 2021 yagereranije ko ubuso bw'ikiyaga cya Baringo bwiyongereyeho hejuru ya 100% bugera kuri kilometero kare 268 mu gihe cya 2010-2020. Imidugudu yo ku biyaga yaruzuyemo umwuzure abantu barimurwa. [5]

  1. 1.0 1.1 See "Kenya designates freshwater lake in Great Rift Valley," at Ramsar 2009 - 2002.
  2. "Kenya Birds - baringo". www.kenyabirds.org.uk. Archived from the original on 2008-03-02. Retrieved 2008-03-17.
  3. : 441–451. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Missing or empty |title= (help)
  4. "Lake Baringo". www.lake-baringo.com. Archived from the original on 2012-01-15. Retrieved 2012-02-16.
  5. Baraka, Carey (2022-03-17). "A drowning world: Kenya's quiet slide underwater". the Guardian (in Icyongereza). Retrieved 2022-03-17.