Amateka ku yahoze ari Gereza ya Nyarugenge 1930

Kubijyanye na Wikipedia

Ubusobanuro[hindura | hindura inkomoko]

GEREZA YA NYARUGENGE
Gereza ya 1930
Iyahoze ari Gereza nkuru Ya Nyarungege

Iyo gereza ikunze kwitwa 1930[1], iri mu Murenge wa Muhima, Mu kagari ka Kanunga, muri Nyarugenge, ariyo gereza ya cyera kurusha izindi mu Rwanda kandi ikaba iranga imyubakire y’abakoloni mu Rwanda (architecture coloniale[2]).

Igihe ya tangiriye n'Igihe ya funze imiryago[hindura | hindura inkomoko]

Iyi gereza nkuru ya Kigali[3] yari iherereye muri karere ka Nyarungege yubatswe 1930. Iyo gereza yimuriwe i Mageragere muri Nyakanga 2018.

Ibikorwa bitega nyijwe.[hindura | hindura inkomoko]

Urwego rw’Igihugu rushinzwe imfungwa n’abagororwa mu Rwanda (RCS[4]) rwatangaje ko rugiye kumurika  igitabo ku mateka ya gereza zo mu Rwanda ‘Amateka kuri Gereza z'u Rwanda’ ndetse hatangizwe ku mugaragaro ikinyamakuru cya RCS ‘ Gororoka Magazine’[5] kizajya gisohoka buri gihembwe, kandi kikagera ku bantu bose.[6]

Ku gishushanyo mbonera cy’ Umujyi wa Kigali biteganyijwe ko Gereza ya Nyarungege izagirwa ahantu Ndangamateka[7] bivuze ko urukuta rwayo rutazasenywa.

Umuyobozi ushinzwe imiturire mu Mujyi wa Kigali[8], Eng.Mugisha Fred, yasobanuye ko ihuriro ry’abashoramari bibumbiye muri CHIC (Champion Investment Corporation), rizubaka amacumbi ku butaka bungana na hegitari 5,5 ziri mu kibanza cy’ahahahoze Gereza.[9]

Kuyisenya cyangwa kutayisenya, byaba ari amahitamo y’abafata ibyemezo, nk’uko n’ahandi bigenda iyo hari ikimenyetso cy’amateka gikuweho, kigasigara mu nyandiko n’amafoto gusa.

Njye nsanga[10] iyi nyubako yabungabungwa, ikanegurirwa INMR kuko ariyo ishinzwe iby’umurage w’igihugu. Bikozwe bityo, INMR niyo yagena uko iyi nzu y’abagororwa n’imfungwa yitwa 1930 yavugururwa ikajya mu zindi “monuments” z’igihugu.[11]

Amateka arambuye[hindura | hindura inkomoko]

Gereza ya mbere[12] yubakiwe abanyarwanda ariko ku nyungu z’Abakoloni b’Ababiligi n’Abadage bari barateye u Rwanda imigwi.

Mu 1930 ni bwo yubatswe, izina rifata ubwo itangira kuba icumbi ry’abananiranye n’abigometse. Ni yo yazanye ubundi buryo bwo guhana abahamijwe ibyaha butari bumenyerewe, butandukanye n’uko byakorwaga mbere mu rwa Gasabo.[13]

Hambere, Abanyarwanda bakosaga[14] barihanangirizwaga, bagatamazwa biciye mu buvanganzo nk’indirimbo n’ibindi, hari n’abacibwaga ihazabu; bikarangirira aho.

Urutonde rw’abo yacumbikiye rwo ni rurerure. Ndakubwiza ukuri urebye hafi yawe aho, ukabaza mugenzi wawe arakubwira abake batatu, bisobanuye ko yakoze akazi gakomeye.

Hari nk’amazina twese tuzi ya vuba cyangwa ya kera! Uhereye ku bari abayobozi bakomeye nka ba Pasiteri Bizimungu wabaye Perezida, Dr Leo Mugesera n’ubu ukiri muri gereza.

Ufashe umwana ku ngufu wagombaga kumenya ko iza kuguha karibu, warya utw’abandi nabwo bikaba uko, wakwenderanya mu kabari n’ibindi... Yo nta mpuhwe yagiraga mu gihe amategeko yabyemeje.[15]

Uko ubuzima bwabaga bwifashe[hindura | hindura inkomoko]

Kugira ngo wumve neza ubuzima bwo muri gereza[16], bigereranye n’ikindi gihugu. Hari umugororwa nigeze gusanga kwa muganga arambaza ati ‘inaha iwanyu mu gihugu se muraho?’.[17]

Kuri we, Gereza ni mu kindi gihugu gifite amategeko akigenga. Haba imirenge, imidugudu, Umuyobozi w’Akagari n’izindi nzego nk’izo.

Nko muri 1930 harimo Umurenge umwe witwa PCK. Wari ufite imidugudu myinshi ifite n’amazina ameze kimwe n’ayo hanze. Hari nk’umudugudu witwa uw’Amahoro [aho Kizito yabaga].[18]

Imyemerere ya muntu ni ikintu cy’ingenzi[hindura | hindura inkomoko]

Iyi gereza yari ifite ahantu hihariye[19] abayisilamu basengeraga, Kiliziya Gatolika aho yari iri hateguye neza ku buryo haberaga misa mu buryo buhoraho.[20]

Igice cyahariwe abana kirihariye[hindura | hindura inkomoko]

Muri 1930 abana bari munsi y’imyaka 18[21], bafungirwaga ahantu habo hihariye. Bari abana koko! Kuko n’ubu ubona amagambo bandikaga ku nkuta bakoresheje amakara, [22]bagacishamo bakubahuka bakahandika ibitutsi n’ibindi.

Mu yo nabonye ni nk’ayanditswe n’uwitwa Fabrice[23] mu Cyongereza wavuze ati “Twiteguye kuba imfungwa.” Undi we yandika aho yararaga ati “Iyi ni California, Biryogo”.

Birashoboka ko umubare munini w’abari muri iki gice ari abana b’i Nyamirambo kuko usomye ku nkuta, uhasanga amazina y’uduce twaho ku buryo wakeka ko ariho benshi bakomokaga.

Nasekejwe n’ibyanditswe na Hafashimana wagize ati “Ugenzwa na Mambo ntakagere hano.”

Amazi muri iyi gereza ntiyajyaga abura kuko umunsi ku wundi abagororwa babashaga kubona uko bakora isuku.[24]

Iyo wa kosaga[hindura | hindura inkomoko]

Muri iyi gereza, hari kasho yashyirwagamo abagororwa[25] barenze ku mategeko, igizwe n’uturyango duto turenze 20. Buri kamwe kabaga gafite umuryango gusa.[26]

Imibereho y'umurwayi[hindura | hindura inkomoko]

Muri kasho abagororwa basurwaga na bagenzi babo, ku buryo umwe yavugaga ati ‘umuntu twari duturanye ari muri kasho’ akajya kumusura amushyiriye nk’ifunguro.

Iyi gereza kandi yari ifite ibitaro biha ubutabazi bw’ibanze abarwayi, abarembye bagahabwa inyandiko ‘transfert’ zibohereza mu bitaro byo hanze.

Uwajyaga kwivuza arembye yashoboraga kurara mu bitaro bya gereza, afite n’umurwaza.[27]

Igice cy’abagororwa mpuzamahanga kiruta inzu za benshi mu bwiza[hindura | hindura inkomoko]

Muri 1930 harimo igice cyafungirwagamo abagororwa mpuzamahanga[28] babaga barazanywe mu Rwanda bavanywe mu bindi bihugu.

Urugero ni nk’urwa Dr Leo Mugesera. Aho yari afungiye, Mugisha asobanura neza ko yajyaga ahajya agiye nko gukora amashanyarazi mu gihe hari ibibazo by’umuriro.

Buri mugororwa muri iki gice, yabaga mu cyumba kinini cya wenyine. Kirimo uburiri bwiza, ameza n’intebe ku buryo agira icyo umuntu yakwita ibiro.

Mu gihe abandi barebaga televiziyo muri rusange we yayirebaga uko ashatse kuko yabaga ayigengaho. Icyo cyumba cyabaga gisa neza, kirimo amakaro, gifite ubwiherero bugezweho, internet, amazi n’ibindi byose nkenerwa.[29]

Icyifuzo[hindura | hindura inkomoko]

Ku muntu utarafungiwe muri 1930, nasoza mwifuriza kutazajya n’i Mageragere. Ku wagezeyo nawe, ntazasubireyo n’abari yo mbibifurije kugororoka vuba.[30]

Reba[hindura | hindura inkomoko]

1.https://ar.umuseke.rw/sinifuza-ko-gereza-1930-iri-ku-rutonde-rwumurage-ndangamateka-yasenywa.hmtl

2.http://umuryango.rw/amakuru/mu-rwanda/article/abafungiye-muri-gereza-ya-nyarugenge-1930-batangiye-kwimurirwa-mageragere#!?pr=119201&lang=en

3.https://www.igihe.com/amakuru/article/ahahoze-gereza-ya-1930-hagiye-kubakwa-amacumbi

4.http://umuryango.rw/amakuru/mu-rwanda/article/abafungiye-muri-gereza-ya-nyarugenge-1930-batangiye-kwimurirwa-mageragere#!?pr=119201&lang=en

5.https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56414986

6.https://igihe.com/amakuru/u-rwanda/ku-batarafunzwe-karibu-mu-itongo-rya-1930-Amafoto-na-Video

7.https://igihe.com/amakuru/u-rwanda/ku-batarafunzwe-karibu-mu-itongo-rya-1930-Amafoto-na-Video

  1. https://ar.umuseke.rw/sinifuza-ko-gereza-1930-iri-ku-rutonde-rwumurage-ndangamateka-yasenywa.hmtl
  2. https://ar.umuseke.rw/sinifuza-ko-gereza-1930-iri-ku-rutonde-rwumurage-ndangamateka-yasenywa.hmtl
  3. http://umuryango.rw/amakuru/mu-rwanda/article/abafungiye-muri-gereza-ya-nyarugenge-1930-batangiye-kwimurirwa-mageragere#!?pr=119201&lang=en
  4. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  5. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  6. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  7. http://umuryango.rw/amakuru/mu-rwanda/article/abafungiye-muri-gereza-ya-nyarugenge-1930-batangiye-kwimurirwa-mageragere#!?pr=119201&lang=en
  8. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  9. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  10. https://ar.umuseke.rw/sinifuza-ko-gereza-1930-iri-ku-rutonde-rwumurage-ndangamateka-yasenywa.hmtl
  11. https://ar.umuseke.rw/sinifuza-ko-gereza-1930-iri-ku-rutonde-rwumurage-ndangamateka-yasenywa.hmtl
  12. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  13. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  14. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  15. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  16. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  17. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  18. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  19. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  20. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  21. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  22. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  23. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  24. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  25. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  26. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  27. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  28. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  29. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  30. "Archive copy". Archived from the original on 2021-07-09. Retrieved 2021-07-01.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)