Jump to content

Ururimi (kuvuga)

Kubijyanye na Wikipedia

Amateka y’ururimi rw'Ikinyarwanda ni umwihariko w’ubuzima bw’abanyarwanda, kuko urwo rurimi rwagiye rukoreshwa mu buzima bwa buri munsi kandi rufite agaciro gakomeye mu muco n’amateka y’igihugu. Ikinyarwanda ni ururimi rw'Abanyarwanda rwemewe n'amateka, kikaba kimwe mu ndimi z'ibanze mu gihugu cy'u Rwanda.[1]

1. Ikinyarwanda n'uburyo bw'ikivugwa:

[hindura | hindura inkomoko]

Ikinyarwanda ni ururimi rw’umuryango w’indimi z’I-Bantu, bityo kikaba gifitanye isano n’izindi ndimi zo muri Afurika y'Iburasirazuba nka Kiswahili, Kirundi, n'izindi. Ururimi rw'ikinyarwanda rufite ibintu bibiri by'ingenzi byihariye:

  • Ibigwi n'ubugenge: Ikinyarwanda gifite uburyo bwo kuvuga hakoreshejwe imvugo ziganisha ku buryo bw’amagambo, ndetse n'ibisigo, indirimbo n’imivugo bibyara umuco ukomeye.
  • Gukoresha imishororo n'ibyivugo: Ikinyarwanda kimenyerewe mu guca imvugo zitandukanye nko gukoresha amagambo y'ubwenge cyangwa ibimenyetso by’umuco.

2. Imiterere y’Ururimi rw'Ikinyarwanda:

[hindura | hindura inkomoko]

Ikinyarwanda kigizwe n'inyito, imvugo n’amagambo ashingiye ku migenzo ya kera. Hari ibintu byinshi bitandukanye bigize ururimi rw'ikinyarwanda harimo:

  • Izina (nouns)
  • Igikorwa (verbs)
  • Amagambo y'ibikorwa (adjectives, adverbs)
  • Imigani n'ibitwenge (idioms and proverbs)

3. Amahame y’imvugo:

[hindura | hindura inkomoko]

Ururimi rw'Ikinyarwanda rugira imiterere y'inyito, aho amagambo agira inkomoko mu kinyarwanda gisanzwe. Ururimi rw’ikinyarwanda ni ururimi rutanga umuco ndetse rukubiyemo ubumenyi bw’ikirere n’aho u Rwanda rwavuye.

4. Ikinyarwanda n’amateka ya Politiki:

[hindura | hindura inkomoko]

Mu gihe cy’amateka y'igihugu cy’u Rwanda, ururimi rw’ikinyarwanda rwagiye rukoreshwa nk'uburyo bwo gusakaza ubutumwa, cyane mu gihe cya Jenoside yakorewe Abatutsi mu 1994. Nyuma ya Jenoside, gukoresha ikinyarwanda byahindutse ikimenyetso cyo kongera kubaka ubumwe bw'abanyarwanda. Ikinyarwanda cyahindutse ururimi rw'umwimerere rwerekana icyizere mu muryango.

5. Ikinyarwanda mu Mico n'Imigenzo:

[hindura | hindura inkomoko]

Ururimi rw'ikinyarwanda rukoreshwa cyane mu mico n'imigenzo y’Abanyarwanda. Ni ururimi rukoresha ibimenyetso, ibitwenge, ibivugo, ndetse n'imigani ya kera kugira ngo umuco wabo wiyongere kandi urusheho gusakara. Indirimbo, imihango y'ubukwe, n'ubundi busabane byose bikunze kugenda bibumbatiye ururimi rw’ikinyarwanda nk'igikoresho cy’imvugo.

6. Ikibazo cy'ururimi mu bihugu bituranyi:

[hindura | hindura inkomoko]

Nubwo ururimi rw’Ikirarwanda ari rufite imvugo yihariye, rufite isano kandi n’ururimi rw'Ikinyarwanda. Gukoresha ikinyarwanda mu gihugu cy’u Rwanda, Kirundi mu Burundi ndetse no mu mashuri byagize ingaruka nziza ku buryo bwo kumva ibijyanye n’ibisobanuro n’amateka.

7. Inzira zo Kubungabunga Ikinyarwanda:

[hindura | hindura inkomoko]

Mu Rwanda, harimo gahunda yo kubungabunga ururimi rw'Ikinyarwanda. Ubu ururimi rw’Ikinyarwanda rwigishwa mu mashuri ndetse rukaba rukoreshwa mu buryo bwemewe mu itangazamakuru ndetse n'ibikorwa bya leta. Gusa, hari ikibazo cy'ihinduka ry’ururimi mu gihe cyagiye kigaragara cyane mu bihugu bitandukanye.

Ikinyarwanda ni ururimi rw’agaciro gakomeye mu muco, mu mibanire ndetse no mu bigo by'amashuri muri Rwanda.

  1. ururimi rw'ikinyarwanda